|
|||
![]() |
“Önlem”i alalım mı, satalım mı? | ||
D.Mehmet DOĞAN | |||
dmdogan@gmail.com | |||
Keklik bizden uzaklaştı/Yolumuz sarpa dolaştı… Şu sıralar bu hüseynî türkü dilimden düşmüyor. Hüseynî makamların en yanığı…
Birkaç örnek: Çıkayım gideyim Urumeline, Ezelden âşinanım ben, Geçti sevdalarla ömrüm, Hicran oku sînem deler, Sînemde bir tutuşmuş yanmış ocağ olaydı, Tutam yâr elinden… Bugünlerde “önlem”siz cümle kurulmuyor. “Önlem” ne ki? Alınır mı, satılır mı? Görülür mü, yapılır mı? Tutulur mı, atılır mı? Yalın olarak bir mâna taşımıyor olmalı ki, önlem “almak” fiiliyle birlikte kullanılıyor. “Almak” denilince önce alışveriş hatıra geliyor. Önlem kaça alınır? Elbette “almak” fiilinin birçok mânası var. Mesela, abdest alınır, hava alınır, ölçü alınır, rövanş alınır, soğuk alınır…vs. Önlem kelimesi ile sıfat yapılır mı? Mesela “önlemli”, “önlemlilik” denilir mi? Veya “önlemsiz, önlemsizlik” olur mu? Yüzlerce yıl kullanılmış bir kelimeye karşılık uydurulmuş bir kelime yerine konulmak istenilenin anlam alanına tam olarak yerleştiril(ebil)ir mi? Diyelim ki oldu. “Tedbirli” kelimesinin yerine “önlemli” kelimesini kullanabilir miyiz? Ya “tedbirlilik” yerine “önlemlilik” diyebilir miyiz? Çocuğumuza “tedbirli ol” diyebiliriz de “önlemli ol” diyebilir miyiz? Aynı şeyi tedbirsiz ve tedbirsizlik için yapabilir miyiz? Demek ki, tedbirli oluruz, fakat önlemli olamayız! Tedbirli olmak iyi bir şeydir. Tedbirsizlik de aksine. Lügatimiz 1934’ten önce böyle bir kelime tanımıyor. İlk defa Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu’nda tedbir kelimesinin karşısına “önlem” yazılıyor. Bu aceleye gelmiş bir uydurma olmalı ki, aynı Dil Kurumu, 1945’te yayınlanan sözlüğünde “önlem”e yer vermiyor. Yani, 1945’te Türkçe Sözlük önlemsiz! Tedbir kelimesine yeni karşılıklar uyduruluyor Sözlük’te: Ölçem, evirgenlik. Gerçekten önlem tedbirin yerini tutacak bir kelime değil. Ne demek “tedbir”? Örnekleriyle açıklayalım: 1.İdare etme, çekip çevirme. Bu tedbirlerin bir de memleketin iç hayatına ait kısmı vardır-Tanpınar 2. Bir işin sonunu hesaplama. Tedbiri gör ki ermedi kimse hayâline-Bâkî 3. Bir işin yürütülmesi ile ilgili zorlukların çâresini önceden düşünme. Fena mülküne çok azm etme ey dil çekme zahmet kim/Bu tedbir ile def’i derd-i hicrân eylemek olmaz-Fuzulî Önlem, bu anlamların üçüncüsünü, o da “belki”, karşılayabilir. Dikkat edilirse, tedbir kök olarak da “işin arkasını düşünme” demek (dubur/dabbara). Önlem ise, önceden engel olma anlamına gelebilir. (Tedbire karşılık bu durumda “ardlam” uygun düşer desek, biraz mizaha kaçmış oluruz!) Velhasıl, önlem tedbir değil, anlam daralmasını temsil eden fukara bir kelime. 24.03.2020 Karar |
|||
Etiketler: “Önlem”i, alalım, mı,, satalım, mı?, |
|